ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC ...

 

 

 

 

ISSN (Online) 2812-9636

INSTITUCIJA:
ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK:
Dr Jasmina Nikolić, direktorka Istorijskog arhiva Požarevac

AUTOR I UREDNIK PORTALA:
Dr Jasmina Nikolić

TEHNIČKI UREDNIK:
Aleksandra Bogdanović

 

AUTORI:
Dr Jasmina Nikolić
Dr Dragana Miloradović
Dr Marijana Mraović
Dr Miroljub Manojlović
Nataša Milošević Dulić
Mirjana Stepanović
Pavle R. Srdić
Dubravka Duca Marković

POČETAK
1.10.2021.

STATUS:
U toku
___________________________

KONTAKT PODACI:
ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC
DR VOJE DULIĆA 10
12000 POŽAREVAC
REPUBLIKA SRBIJA
www.arhivpozarevac.org.rs
info@arhivpozarevac.org.rs
+381.12.523.082

 

ARHIVALIJA MESECA – AVGUST 2025.

 

 

 RUDARENjE DUGO 155 GODINA – KOSTOLAC
1870-2025.

Prvi rudnik sa jamskim kopom otvoren je 1870. godine u Starom Kostolcu, kada je i počela organizovana proizvodnja uglja, te se ova godina može uzeti kao godina početka izgradnje samostalne srpske industrije, nesputane potrebom za uvozom ovog važnog energenta. Rudnik se nalazio u prostranom kostolačkom basenu, u požarevačkom srezu i okrugu, na 12 km od dunavskog pristaništa Dubravica. Spadao je u modernije i bolje opremljene rudnike onog vremena, a svoju tradiciju nastavio je do današnjih dana.

Godine 1872. ovo bogato nalazište mrkog uglja dato je u koncesiju Franji Vštečkom, poznatom srpskom industrijalcu i vlasniku parnog mlina u Beogradu, da bi 1881. godine rudnik preuzeo Đorđe Vajfert, kada je počelo značajno tehničko unapređenje i povećanje proizvodnje. Početak intenzivne, industrijske eksploatacije kostolačkog nalazišta uglja je označio i početak industrijskog doba u Srbiji. Kostolačkim ugljem bili su pokretani brodovi, pivare, klanice, topolivnice, mlinovi, da bi vremenom on postao glavni energent namenjen proizvodnji struje.

Industrijalac Đorđe Vajfert imao je, prema dokumentaciji Ministarstva šuma i rudnika Kraljevine Jugoslavije, tri rudarske povlastice – jednu za Kostolački rudnik uglja izdatu 20. septembra 1873. godine, drugu za novi kostolački rudnik izdatu 24. aprila 1885. i treću za Istočni Kostolac izdatu 29. novembra 1913. godine. Po molbi Vajferta od 25. juna 1912. godine, Ministarstvo narodne privrede odobrilo je spajanje rudnih polja navedenih povlastica u jednu celinu i utvrdilo rok davanja koncesije za rudna polja u trajanju od 50 godina, u korist Vajferta. Od 1925. godine, rudnik je postao akcionarska svojina i bio je najviše eksploatisan – tako je 1939. godine zabeleženo da „dnevno daje 35, a po potrebi i do 80 vagona uglja“.

(Monografija: Istorija pisana ugljem – 140 godina: Kostolac 1870-2010 (ur.prof.Vladimir Anđelković), Termoelektrane i kopovi Kostolac, 2010; J. Živković, Okrug Požarevački u privredi srpske buržoaske države: projekat Istorijskog arhiva Požarevac, katalog izložbe, Istorijski arhiv Požarevac, 2007, 72-73)

Pomenućemo i dva značajna imena upravitelja proizvodnje uglja. U vreme kada je rudnik posedovao Vajfert, Franc Šistek je bio direktor. Rudnik tada ima sopstvenu mesarnicu i prodavnice životnih namirnica, iz kojih su godine 1891. tamo zaposleni činovnici, 44 radnika i 34 žene podmirivali svoje potrebe, dobijajući svu robu po ceni koštanja. Kopač zarađuje dnevno 4-8, fizički radnik 2-3 dinara, a većinom su bili iz Austrougarske.  Da bismo upotpunili tadašnje cene i sagledali nivo standarda, recimo da  transport do Beograda iznosi 30 para, u kuću dostavljen ugalj staje 1,60 dinara. Ova cena se nešto snižavala samo kad lepo vreme omogući da se u Beograd doveze veća količina ogrevnog drveta.

(Prema: F. Kanic, Srbija – zemlja i stanovništvo, I, Beograd 1986, 190)

U periodu od 1925. do 1944. godine direktor rudnika uglja bio je Koloman Bergman, koji je presudom Vojnog suda Komande vojnog područja Požarevac osuđen 3. decembra 1944. godine na „kaznu smrti i gubitak časnih prava za svagda“. U vreme izgradnje moderne socijalističke države, ovaj gigant jugoslovenske privrede posetio je drug Josip Broz Tito 1959. godine.

Tokom 155 godina, kostolački ugalj je bio jedan od glavnih pokretača naše privrede. Izabranom arhivalijom meseca avgusta želeli smo da podsetimo ne samo na početak organizovane proizvodnje uglja u kostolačkom basenu i rudarenje dugo 155 godina, već i da skrenemo pažnju na značaj današnjeg preduzeća Termoelektrane i kopovi Kostolac kao oslonca elektroprivrede Srbije.

Fotografija rudnika uglja „Kostolac“ Đorđa Vajferta, na razglednici iz 1924. godine

Istorijski arhiv Požarevac, Zbirka digitalnih medija 2005 - , Digitalna kolekcija Darka Stevića 

 

Odabrala: dr Jasmina Nikolić, arhivski savetnik